Trong kinh tạng Pàli, Tôn giả Xá Lợi Phất
chiếm địa vị quan trọng hàng đầu, chỉ đứng sau Phật. Nhiều kinh được mở đầu với
câu cổ điển “Như vậy tôi nghe”, mà người thuyết kinh thay vì đấng giác ngộ, thì
lại chính là bậc Thánh đệ tử uyên bác ấy đại lao cho Ngài. Có khi đức Ðạo Sư
thăng pháp tòa, chỉ trình bày một bài kệ ngắn gọn, rồi lui về am thất của Ngài.
Trong những dịp như vậy, chúng ta thường gặp Tôn giả Xá Lợi Phất xuất hiện khai
diễn ý nghĩa lời dạy súc tích của Phật và cuối cùng, chính Phật đã xác chứng
cho lối giải thích của Tôn giả bằng một câu còn giá trị hơn tất cả những lời
khen tặng : “Nếu các ông hỏi ta, ta cũng giải thích như Xá Lợi Phất!”.
Tôn giả Xá Lợi Phất (Sàriputra, dịch nghĩa là
Thu Tử) là con trưởng trong một gia đình thuộc thế cấp Bà La Môn giàu nhất làng
Upatissa, gần Nàlanda ngày nay. Upatissa cũng là tên được đặt cho Ngài khi sơ
sinh. Mẹ Ngài tên Sarì. Trong bốn người con trai Ngài được mang tên của mẹ,
trong khi một người em của Ngài lại có tên của cha là Vagantaputra. Tôn giả có ba
em trai và ba em gái, về sau đều theo Ngài xuất gia đắc quả A La Hán. Những
tiểu sử của các vị này được tìm thấy trong “Trưởng lão Tăng kệ” và “Trưởng lão
Ni kệ”.
Ba người em trai của Tôn giả có tên tuần tự
như sau: Cunda (Thuần Ðà) Upasena và Revata (Ly bà da). Ba em gái của Tôn giả
là: Càlà, Upacàlà, và Sìsùpacàlà. Ly Bà Ða là vị đệ tử thiền định đệ nhất của
Phật. Vì Ngài là con út, bà mẹ rất cưng quý không muốn cho xuất gia nên tìm
cách cưới vợ cho Ngài rất sớm. Vào ngày hôn lễ, không may cho hai gia đình, cậu
bé tình cờ thấy bà ngoại già 120 tuổi của cô bé, và trực nhận lý vô thường,
trong phút chốc cậu đâm ra chán ngấy tất cả cảnh hoa lệ giả dối của cuộc phù
sinh, và muốn thoát ly bằng mọi giá. Ðược anh cả yểm trợ, cậu út chuồn ngả sau
giữa lúc đám tiệc linh đình, và trực chỉ đi đến một ngôi tịnh xá, xuống tóc
xuất gia. Ít năm sau khi nhập đạo, vào một mùa an cư, trên đường đi bái yết
Phật, Tôn giả dừng chân ở một khu rừng cây Kha-disa (cây gai) và tại đây Ngài
đắc quả, nên ngày sau Ngài được hiệu là “Ly Bà Ða ở rừng gai”. Ngài được Phật
khen là người xuất sắc nhất trong những vị yêu thích độc cư ở núi rừng.
Em trai giữa tôn giả là Upasena hay
Vagataputta là vị tỳ kheo được Phật khen ngợi có hạnh hoan hỷ đệ nhất. Ngài từ
trần sau khi bị rắn độc cắn, như được ghi trong một kinh của Tương Ưng bộ.
Người em kế là Cunda (Thuần Bà) được mệnh
danh chú tiểu Thuần Bà ngay cả khi thọ giới, vì để phân biệt với Trưởng lão Ðại
Thuần Ðà. Khi Tôn giả Xá Lợi Phất nhập diệt, chính vị này đã hầu cận Ngài và
mang di vật của Ngài trở về thông báo với Ðức Phật và Thánh chúng.
Ba người em gái của Tôn giả cũng xuất gia sau
khi đã lập gia đình mỗi người có một người con. Những người con trai này đã
theo học với Tôn giả Ly Bà Ða. Chính Tôn giả Xá Lợi Phất, vào một dịp đến thăm
người em út của Ngài lâm bệnh, đã gặp các cháu và khen ngợi hạnh kiểm tốt đẹp
của họ, như được tìm thấy trong Trưởng lão Tăng kệ 42, phần luận số.
